Historia Szkoły

Nasza szkoła jest najstarszą szkołą średnią wśród wszystkich aktywnie działających na terenie powiatu biłgorajskiego. Jej historia sięga lat 30. XX wieku, czasów II Rzeczpospolitej, i trwa nieprzerwanie po dziś dzień.

Początki /1937-1939/

W pierwszej połowie lat 30. XX w. na terenie miasta działały jedynie dwie szkoły szczebla średniego. Były to szkoła zawodowo-handlowa i rzemieślniczo-przemysłowa. Nie istniała żadna średnia szkoła ogólnokształcąca, a powołanie takiej stało się niemal koniecznością w rozwijającym się mieście powiatowym. Sytuacja oświaty była jednak trudna – mimo wciąż trwającego wzrostu w siłę naszego kraju, który w 1918 r. odzyskał niepodległość, borykał się on z wieloma problemami, które pozostawili po sobie zaborcy.

Na początku lat 20. istniejące w mieście szkoły działały w domach prywatnych. W 1926 r. wybudowano gmach Szkoły Powszechnej nr 1 oraz Szkoły Powszechnej nr 2 (obecny budynek Gimnazjum nr 1 im. Królowej Jadwigi), co było już dużym krokiem w rozwoju szkolnictwa. Na początku lat 30. powołano do życia Towarzystwo Szkoły Średniej w Biłgoraju, którego zadaniem było przygotować grunt pod powstanie w mieście pierwszego liceum ogólnokształcącego oraz gimnazjum, i to tej organizacji nasza szkoła zawdzięcza swój początek.

Dzięki ofiarom finansowym zarządu Towarzystwa i społeczeństwa Biłgoraja udało się wybudować piętrowy, drewniany budynek szkoły, wyposażyć go w pomoce naukowe oraz zatrudnić kadrę nauczycielską. Szkoła, pod nazwą „Prywatne Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Szkoły Średniej w Biłgoraju” rozpoczęła pracę 1 września 1937 r. Jej dyrektorem został Bolesław Piwoński, działała ona jeszcze tymczasowo w budynkach wypożyczonych od Zarządu Miasta. W pierwszym roku działalności placówki – roku szkolnym 1937/38 – istniały dwie klasy pierwsze oraz jedna klasa druga. W następnym roku szkolnym dołączyły kolejne dwie klasy następnego rocznika. Rok szkolny 1939/40 miał już zostać rozpoczęty w nowo wybudowanym budynku, jednak plany te pokrzyżował wybuch II wojny światowej.

Z dniem wybuchu wojny, 1. września 1939, sprzęt szkolny, książki i pomoce naukowe przy pomocy uczniów zostały wyniesione i ukryte w domach prywatnych, dzięki czemu w większości ocalały wojnę.

Z okresu przedwojennej działalności naszej szkoły zachowane jest kilka cennych dokumentów – jeden z nich to fotografia uczniów wisząca na ścianie na holu parteru, obok biblioteki, gabinetów dyrekcji i dyżurki. Innym ważnym dokumentem jest zamknięty w archiwach plan organizacji roku szkolnego z dnia 1. września 1937.

Okres II wojny światowej /1939-1944/

Z dniem 6. października 1939 r. skapitulowały ostatnie regularnie walczące oddziały Wojska Polskiego, co oznaczało upadek II Rzeczpospolitej i zwycięstwo sprzymierzonych III Rzeszy i ZSRR. Biłgoraj po ciężkich walkach został w większości zupełnie zniszczony poprzez pożary, bombardowania i ostrzały artyleryjskie. Miasto poniosło też ciężkie straty wśród ludności cywilnej. Chwilowo trwała tu okupacja sowiecka, jednak jeszcze we wrześniu 1939 r. najeźdźcy zadecydowali o włączeniu tych obszarów do Niemiec. Z czasem Biłgoraj znalazł się na terenie niemieckiego tworu zwanego Generalną Gubernią, rządzoną przez Hansa Franka.

5. listopada 1939 r. miejscowy niemiecki inspektor zezwolił na wznowienie zajęć szkolnych. Jednak już cztery dni później pozwolenie wycofano. Ludność spodziewała się, iż powodem tego są obawy przed polskimi demonstracjami związane z dniem 11. listopada, jednakże w rzeczywistości edukacja na poziomie szkoły średniej dla Polaków została przez okupantów ostatecznie zabroniona.

W tej sytuacji w dniu 25. listopada 1939 r. w prywatnym mieszkaniu państwa Żelazików odbyła się konferencja pedagogiczna, na której zadecydowano o powołaniu organizacji prowadzącej tajne nauczanie na terenie miasta Biłgoraja. Zajęcia miały się rozpocząć 1. grudnia 1939 r. w zakresie klas I-IV Gimnazjum Ogólnokształcącego i później klas I-II Liceum Ogólnokształcącego o profilach humanistycznym i matematyczno-przyrodniczym (zgodnie z zasadami organizacji szkolnictwa w Polsce przedwojennej) i trwały aż do końca okupacji niemieckiej w 1944 roku.

Tak nauczyciele, jak i uczniowie biorący udział w tajnym nauczaniu wykazywali się ogromną odwagą osobistą, gdyż w wypadku wykrycia przez Niemców groziła za to kara śmierci. Początkowo system nauczania objął kilkudziesięciu uczniów, jednak gdy z czasem do miasta powracali zaginieni we wrześniu nauczyciele i młodzież, rozszerzał się. Nawiązano kontakt z konspiracyjnymi władzami oświatowymi, dzięki czemu nauczanie na terenie miasta stało się pełnoprawną jednostką konspiracyjnego szkolnictwa średniego.

Z okresu tajnego nauczania nie zachowały się żadne dokumenty, gdyż były niszczone ze względu na obawy przez wykryciem przez okupanta. Ogólnie system tajnego nauczania w zakresie naszej szkoły średniej ogólnokształcącej do końca okupacji w 1944 r. objął ok. 300 uczniów, kilkunastu nauczycieli (w tym kilku o stopniach doktorskich). „Małą maturę” otrzymało wówczas 92 uczniów, egzamin dojrzałości zdało 37. Dyrektorem był dr Roman Molenda.

Okres powojenny /1944-1986/

W lipcu 1944 r. w Biłgoraju zakończył się okres niemieckiej okupacji. Już 1. września rozpoczęły się legalne zajęcia szkolne. W związku z upaństwowieniem szkolnictwa w 1946 r. Prywatne Towarzystwo Szkoły Średniej Biłgoraju zakończyło działalność i przekazało państwu majątek. Członkowie Towarzystwa rozpoczęli pracę w nowo powstałym Komitecie Rodzicielskim. Nasza szkoła otrzymała nową nazwę „Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Biłgoraju” (taka też do dziś widnieje na sztandarze pochodzącym z tamtego okresu), jej dyrektorem został Stanisław Adamczyk (podczas wojny kierownik ogółu tajnego nauczania w całym powiecie biłgorajskim). Niedługo potem jego miejsce objął humanista, nauczyciel języka polskiego, mgr Wawrzyniec Dyrka. Oprócz lekcji planowych utworzono zajęcia dodatkowe, jak np. kursy krawieckie, orkiestrę szkolną, grupę teatralną. W 1948 r. nastąpiła kolejna reorganizacja placówki, w wyniku której nazwa szkoły zmieniła się na „Liceum Ogólnokształcące w Biłgoraju”. Obok działała też Szkoła Podstawowa nr 2.

Szkoła była wówczas placówką typu przyrodniczego, tzn. działały tutaj klasy tego typu. W 1948 r. utworzono nowy profil – klasę humanistyczną. W 1945 r. opuścili szkołę pierwsi absolwenci od czasu wojny, z roku na rok opuszczało ją ich coraz więcej. Wyjątkiem był rok 1970, kiedy ze względu na reformę systemu oświaty nie odbył się tu egzamin maturalny. Ilość profili nauczania wciąż zmieniała się, nauczycieli i uczniów wciąż rosła, poprzez lata 50., 60., 70. i 80. XX w. Świadectwem i pamiątką tych czasów są zdjęcia absolwentów wiszące na ścianach korytarzy szkoły, dyplomy i puchary sprzed lat, dokumenty zamknięte w archiwum.

Okres komunizmu był czasem, gdy Polska nie mogła się cieszyć pełną wolnością. W szkole, o której losach w rzeczywistości decydował Komitet Miejski PZPR symbolem tego były m.in. uroczystości polityczne i udział oficjalnych delegacji na miejskich pochodach pierwszomajowych. Nauczyciele, jak i uczniowie stanowiący obiekt niechęci władzy, reprezentujący sobą inne poglądy niż wpajane przez komunistów mogli stracić swoje stanowiska. Podręczniki historii były w wielu miejscach przekłamane, na lekcjach historii nauczyciele musieli przemilczać wiele kwestii. Literatura była ocenzurowana, co nie mogło prowadzić do pełnego przekazania wiedzy uczniom.

Wraz z rozrostem miasta zaczęły powstawać kolejne liczne szkoły średnie, w tym licea stanowiące w pewnym sensie rodzaj konkurencji dla naszej szkoły.

W 1951 r. na miejsce W. Dyrki dyrektorem szkoły na krótko został Edward Pająk, po nim – również na krótko – Janina Papiesz. W 1955 r. Wawrzyniec Dyrka ponownie objął stanowisko dyrektora i piastował je jeszcze do 1962 r. Tablica pamiątkowa z jego nazwiskiem znajduje się na budynku naszej szkoły, bloku Gimnazjum nr 1, od strony ul. T. Kościuszki. Imię W. Dyrki nosi również niewielka ulica znajdująca się w naszym mieście, w osiedlu Rożnówka.

Baza lokalowa szkoły cały czas się rozrastała, trwało to wieloetapowo, przez wiele lat – zanim osiągnęła taki stan jak dziś. Od roku szkolnego 1944/45 lekcje odbywały się w budynku Szkoły Powszechnej Nr 1 i Nr 2 z 1926 roku (dzisiejszy blok Gimnazjum Nr 1). Podczas dyrekcji W. Dyrki powstał internat szkolny. W tym czasie też ruszył pierwszy etap rozbudowy szkoły – w latach 1950-60 do gmachu dobudowano salę gimnastyczną (obecna sala gimnastyczna Gim. Nr 1), sanitariaty i kilka sal lekcyjnych. W latach 60. i na początku 70. przeprowadzono również kilka istotnych remontów. Jednocześnie zadecydowano o kolejnych etapach prac – powzięto plan wybudowania całkiem nowego gmachu, połączonego ze starym.

W 1977 r. decyzją prokuratury wojewódzkiej budynek szkoły został zamknięty ze względu na bezpieczeństwo uczniów. Lekcje tymczasowo przeniesiono do budynku Szkoły Podstawowej Nr 3 (ul. Sienkiewicza), gdzie odbywały się na drugą zmianę. Władze miejskie przesunęły remont szkoły na czas późniejszy, jednak decyzją władz wojewódzkich inwestycja ta została wyznaczona na lata 1978-1980.

W 1978 r. ruszył kolejny, drugi etap prac – kapitalny remont starego budynku (obecnego Gim. Nr 1), dobudowa bloku, w którym dziś znajduje się główny hol („łącznik” nad ul. 3-go Maja) oraz głównego bloku szkoły (w którym dziś znajduje się m.in. stołówka, biblioteka, pokój nauczycielski, aula). W tej inwestycji wkład swój miały niemal wszystkie firmy budowlane Biłgoraja, Spółdzielnie Mieszkaniowe, robotnicy miejskich zakładów pracy w dobrowolnym czynie społecznym, ale również w dużym stopniu uczniowie i nauczyciele. Młodzież szkolna i kadra pedagogiczna podczas tej rozbudowy własnoręcznie brała udział w pracach, łącznie przepracowując niemal 70 tysięcy roboczogodzin.

Powrót zajęć do szkoły nastąpił w grudniu 1979 r. Zadecydowano wówczas o rozdzieleniu od siebie naszego liceum oraz Szkoły Podstawowej nr 2, która przejęła dla siebie stary budynek. Przy tej okazji pochodzący z Biłgoraja, tworzący w Wielkiej Brytanii znany wówczas artysta Stefan Knapp podarował szkole portret Mikołaja Kopernika wykonany techniką pokrywania metalu gorącą emalią (dziś portret ten wisi na ścianie w holu głównym). Zagospodarowywanie sal lekcyjnych, gabinetów i korytarzy trwało jednak jeszcze kilka lat. Ciekawym faktem jest to, iż jednym z pierwszych wydarzeń które miały miejsce w nowo wybudowanej auli było spotkanie związane z ogłoszeniem stanu wojennego w PRL.

Dyrektorem był wówczas Mieczysław Wlaź. Stanowisko objął on w 1962 r. na miejsce W. Dyrki i sprawował aż do roku 1989, z przerwą w latach 1965-71, kiedy to dyrektorem został Józef Nowicki. Tablica upamiętniająca M. Wlazia wisi na ścianie bloku Gimnazjum Nr 1 od strony ul. Kościuszki, obok tablicy upamiętniającej W. Dyrkę.

Czasy najnowsze /od 1986/

Dnia 8 maja 1986 r. nasza szkoła decyzją władz wojewódzkich otrzymała imię i zaczęła nosić nazwę „I Liceum Ogólnokształcące im. Organizacji Narodów Zjednoczonych w Biłgoraju”. O wyjątkowości tego faktu świadczy nie tylko rzadko spotykane imię patrona, lecz także to, iż było to istotnym wydarzeniem tak dla szkoły, jak i całego miasta. Telegram z pozdrowieniami szkoła otrzymała wówczas między innymi od samego Sekretarza Generalnego ONZ Shuaib’a Uthmama Yolah’a; w imieniu społeczności szkolnej wystosowano apel do wszystkich ludzi miłujących pokój; odbyły się uroczystości związane z nadaniem imienia.

W tym samym czasie, dzięki staraniom dyrektora oraz przychylności władz miejskich i wojewódzkich zapadła decyzja o kolejnym, trzecim etapie rozbudowy szkoły. W jego ramach do głównego bloku budynku dobudowano fragment, w którym dziś znajdują się m.in. czytelnia, gabinety dyrekcji i sale lekcyjne, a następnie wybudowano dużą halę sportową wraz z całym zapleczem. Rozbudowa ta trwała w latach 1986-1991, również przy współudziale nauczycieli i uczniów. Pierwsze sale lekcyjne oddano do użytku już w roku szkolnym 1988/89.

W 1989 r. w miejsce M. Wlazia dyrektorem został wieloletni nauczyciel fizyki, popularny wśród uczniów mgr Stanisław Rząd. Funkcję tę sprawował on do roku 1991, kiedy to dyrektorem został sprawujący tę funkcje do dziś mgr Marian Klecha.

Na początku lat 90. staraniem dyrektora S. Rząda uruchomiono szkolną stołówkę i kuchnię. W tym samym czasie przeprowadzono kilka remontów, obejmujących m.in. modernizację auli i organizację laboratoriów językowych. W latach 90. w szkole powstały pierwsze pracownie komputerowe, co było wówczas dużym osiągnięciem. W latach 2005-06 staraniem dyrektora M. Klechy przeprowadzono kilka dużych remontów, obejmujących m.in. ocieplenie całego budynku, wymianę okien i drzwi, remonty niektórych sal lekcyjnych.

W ramach reformy systemu oświaty w Polsce w roku 2004 działająca obok Szkoła Podstawowa Nr 2, wywodząca się z dawnej Szkoły Powszechnej Nr 2, została zlikwidowana i w jej miejsce powstało Gimnazjum Nr 1 im. Św. Królowej Jadwigi. Nieco wcześniej, w 2001, w ramach naszego liceum utworzono działające równolegle Powiatowe Gimnazjum nr 2, które do dziś razem z LO im. ONZ tworzy Zespół Szkół Ogólnokształcących w Biłgoraju. W pierwszych latach XXI w. nasza szkoła brała udział w wielu prestiżowych, międzynarodowych projektach, w tym wymianach uczniowskich, była odwiedzana przez gości z zagranicy, a także odniosła wiele sukcesów na tle województwa i kraju, dzięki czemu zdobyła sobie miejsce wśród najpopularniejszych i najbardziej szanowanych szkół Lubelszczyzny.

Dzisiaj LO im. ONZ jest jedną z największych szkół średnich na terenie miasta. Jednocześnie, dzięki wielu osiągnięciom i staraniom tak uczniów, jak i nauczycieli, cieszy się największym prestiżem wśród szkół ponadpodstawowych Biłgoraja i jest zaliczana w poczet kilku najlepszych szkół województwa.

Dziś świadectwem ponad 70-letniej historii szkoły są nie tylko fotografie absolwentów znajdujące się na korytarzach, fotografie wszystkich nauczycieli wiszące w holu głównym, liczne dyplomy, puchary czy zamknięte w archiwach dokumenty. Są nim także pamięć zachowana przez wszystkich tych, którzy mogli tu w przeciągu kilku dziesięcioleci się uczyć i pracować, którzy spędzili tu ważną część życia i zostawili ślad swojego istnienia, wciąż istniejący również w ich wspomnieniach i powodujący uczucia nostalgii czy prostego, zwykłego, ludzkiego sentymentu.

11 grudnia 2009
opracował Krzysztof Rudy na podstawie informacji z monografii autorstwa Izabeli Łukasz